De kop van de moor: een korte geschiedschrijving

In de huidige tijd zijn weinig mensen zich bewust van de oorsprong van de naam Moorkop. Mede daarom levert de Moorkop als naam voor een gebakje weinig schade op voor de wijze waarop er in onze gemixte samenleving naar sommige bevolkingsgroepen wordt gekeken. Maar wie de geschiedenis kent, is zich er wel degelijk van bewust dat de benaming van de Moorkop haar oorsprong vindt in hetzelfde racistische stereotype als het personage van Zwarte Piet. Op deze plek daarom een korte geschiedschrijving.

De Moren waren moslims, Amazighen, die zich hadden gevestigd op het Iberisch schiereiland, Sicilië, Sardinië, Corsica en Malta. De Amazighen kwamen uit het gebied van het huidige Marokko, Algerije, Tunesië, Mauritanië en Mali. Noord-Afrikaanse moslims hebben vooral  een groot stempel gedrukt op de Spaanse cultuur.

Toen aan het eind van de 15e eeuw de meeste Moren uit Europa waren verdreven, en zij die bleven waren bekeerd tot het christendom, werden op verschillende Europese vlaggen en wapenschilden afgehakte hoofden van Moren afgebeeld: Moorkoppen, als symbool van  de overwinning op de Moren. Vooral in Zuid-Europa zijn deze Moorkoppen vandaag nog steeds te zien, zoals hierboven in de vlag van Sardinië.

Maar niet alleen in Zuid-Europa werd de kop van de Moor afgebeeld. Zo was de Mohrenkopf onderdeel van het stadswapen en de hieronder afgebeelde vlag van het Duitse Coburg. In 1934 werd de Mohrenkopf echter tijdelijk van het stadswapen verwijderd, omdat deze, oh ironie, niet Arisch was. De kop van de Moor werd vervangen door een zwaard met hakenkruis. “Het stedelijk wapen van Coburg is thans dus zuiver Arisch en alle blanken der wereld kunnen weer rustig slapen,” aldus het hieronder afgebeelde krantenartikel uit dagblad De Tijd van 11 oktober 1934.

Van strijders tot bedienden‍

Waren de Moren in de Europese beeldvorming aanvankelijk nog gevaarlijke strijders, als gevolg van de Europese kolonisering van Afrika en de transatlantische slavenhandel werden ze steeds vaker afgebeeld als zwarte bedienden die ook nog eens werden gekoppeld aan zwart gekleurde lekkernijen als chocolade en koffie.

Zo werd de Moor in Frankrijk het gezicht en naamgever van de chocoladedrank Banania, in Duitsland dat van chocolademerk Sarotti Mohr, en in Oostenrijk het gezicht van koffiemerk Julius Meinl. De stereotype wijze waarop de ‘oriëntaal’ en de Afrikaan in Europa werden geportretteerd, kwamen in personages als onder meer Banania, Sarotti Mohr - en uiteraard onze eigen Zwarte Piet - samen.  

Zelfs nog in recente jaren lanceerde een banketbakker in het Franse Auxerre - schrik niet - het merk Négro waarin beide racistische steotyperingen - de Afrikaan en de ‘oriëntaal’ - opnieuw in één beeld samenkomen. Na de ontstane ophef was dat merk gelukkig geen lang leven beschoren.‍

De Moorkop was overtogen met "negerbruine chocolade"‍

Terug naar de kop van de Moor. In een advertentie in het Rotterdamsch Nieuwsblad uit 1926 komen we voor het eerst een gebakje tegen onder de naam Moorkop:  Heck’s City Lunchroom - ‘voor trek naar Heck’ - adverteerde met de 20 cent kostende Moorkop. De zwarte chocolade symboliseert de kop van de Moor, terwijl de slagroom bovenop uiteraard zijn hoofddeksel betreft.

Maar ook in Duitsland was de Moorkop de naam van een gebakje, zo blijkt uit het hierboven afgebeelde artikel over het verwijderen van de Mohrenkopf van het stadswapen van Coburg:

"Nu het probleem 'Moorkop' aan de orde is gesteld, ontstaat er ook automatisch een koekebakkersprobleem. In heel Duitschland is er een taartje, dat bijzonder in trek is bij alle lekkerbekken. Dat is - o wee ! - de 'Mohrenkopf', een gebakje met een fragielen, frêlen opbouw van zuiver witten, smettelozen slagroom, dewelke is overtogen met smakelijke, kostelijke negerbruine chocolade. Moet ook deze bruine lekkernij uit het Arische luilekkerland verdwijnen?"

De Mohrenkopf als gebakje zou in 1892 voor het eerst zijn gesignaleerd in Leipzig en werd als vertaling van het Franse 'Tête de Nègre' gebruikt. Geïnspireerd op de kop van de Moor hadden we in de jaren dertig van de vorige eeuw ook nog de kinder-operette Pietje Moorkop, "een jongen die zó ondeugend was dat hij voor straf in de oven gaat en er als een echte Moorkop uitkomt”. Al eerder was er de Moorkop Merrie, een paard van gemengd ras met een zwart hoofd met witte manen en een licht gekleurde romp.

Minder schade, zelfde oorsprong‍

In de huidige tijd zijn weinig mensen zich bewust van de oorsprong van de naam Moorkop. Mede daarom levert de Moorkop als naam voor een gebakje weinig schade op voor de wijze waarop er in onze gemixte samenleving naar sommige bevolkingsgroepen wordt gekeken. De Moorkop als gebakje is daarmee van een andere orde dan Zwarte Piet.

Maar wie de geschiedenis kent, is zich er wel degelijk van bewust dat de benaming van de Moorkop haar oorsprong vindt in hetzelfde racistische stereotype als het personage van Zwarte Piet. Om die reden is het goed dat HEMA en banketbakkerij My Cakes uit Monster de Moorkop niet meer onder die naam aanbieden.  
‍

Auteur van dit artikel: René Romer van diversity marketingbureau TransCity en onder meer auteur van twee boeken over multiculturele marketing. René deelt zijn soms scherpe opinies geregeld via publieksmedia. Daarbij luistert hij graag naar onderbouwde reacties van mensen die het met hem oneens zijn. Want alleen met tegengeluiden kan je je eigen opinies verder aanscherpen, en benutten in de projecten voor je opdrachtgevers.